Order: Opiliones, Hooiwagens

Familie: Sclerosomatidae

Leiobunum blackwalli, juveniel

Soortenoverzicht:

Familie: Sclerosomatidae 9 soorten in Nederland
Astrobunus laevipes (Canestrini, 1872).
Homalenotus quadridentatus (Cuvier, 1795).
Leiobunum blackwalli Meade, 1861.
Leiobunum religiosum Simon, 1879.
Leiobunum rotundum (Latreille, 1798).
Leiobunum spec A. - Reuzenhooiwagen.
Nelima doriae (Canestrini, 1871)
Nelima gothica (Lohmander, 1945).
Nelima sempronii (Szalay, 1951).

Astrobunus laevipes

Astrobunus laevipes is een klein dier met korte poten, dat zich bij verstoring niet beweegt, het maakt het vinden erg moeilijk. Lichaamslengte vrouwtjes tot 4,1 mm, mannetjes tot 2,9 mm. Ze zitten meestal onder hout op de hoogwaterlijn van de grote rivieren. Kenmerkend zijn de licht gekleurde stekeltjes bovenop de oogheuvel en de rijen punten op de rug. De soort is zeldzaam in Nederland.

Astrobunus laevipes

soortenoverzicht

omhoog

Home

Homalenotus quadridentatus

Een platte, kleine hooiwagen, met korte poten en een huid waar het zand makkelijk aan blijft plakken, op de foto's duidelijk te zien. Dat is Homalenotus quadridentatus. Het dier van de foto is door Jinze Noordijk gevonden. Lichaamslengte vrouwen en mannen maximaal 4,5 mm. Er staan twee tanden op de voorkant van het dier, een hele grote met daaronder een kleinere. Op de rug komen rijen donkere vlekken voor aan het eind vier duidelijk uitstekende tanden. Boven het oog zit een aantal kleine tandjes.

Homalenotus quadridentatus

Het dier heb ik mee naar huis gekregen om te kunnen fotograferen. Thuis heb ik het ondergebracht in een plastic bakje met daarin een stuk boomschors uit mijn tuin. Af en toe voer ik een halve druif of stukjes rozijn. Na een drietal maanden zie ik twee jonge hooiwagens lopen, heel erg klein. Hiervan heb ik foto's gemaakt en na elke vervelling weer, zo zie je hieronder de ontwikkeling van de dieren. Nummer 1 is het eerste stadium.

Homalenotus quadridentatus, jong 1

Homalenotus quadridentatus, jong 2

Homalenotus quadridentatus, jong 3

soortenoverzicht

omhoog

Home

Leiobunum blackwalli

Bij Leiobunum blackwalli worden vrouwen maximaal 5,2 mm, mannen 3 mm. De zadelvlek op de rug van het vrouwtje is min of meer een driehoek die plotseling stopt en gevolgd wordt door een licht gekleurd segment. Mannen en vrouwen herken je ook aan de oogheuvel, deze heeft bij beide geslachten een donkere streep in het midden en lichte randen rond de ogen. Leiobunum rotundum lijkt er veel op, maar is makkelijk te onderscheiden. Hier heeft de oogheuvel een lichte middenstreep met donkere randen rond de ogen en hebben vrouwen een andere zadeltekening. Later in het seizoen wordt het moeilijker om de mannen van beide soorten uit elkaar te houden. De oogheuvels van beide soorten worden dan zwart. Mannen van Leiobunum blackwalli zijn echter kleiner dan van Leiobunum rotundum en hebben veel meer zwart aan de voorkant van het lichaam.

Leiobunum blackwalli ♀

Leiobunum blackwalli ♂

Leiobunum blackwalli ♂ later in het seizoen

Leiobunum blackwalli juveniel

soortenoverzicht

omhoog

Home

Leiobunum religiosum

Op 30-09-2012 vindt Johan Bink een vrouwtje hooiwagen van een soort die nog niet eerder in Nederland is aangetroffen. De vondst wordt gemeld op het forum van waarneming.nl en het blijkt een Leiobunum religiosum te zijn. Door Jinze Noordijk, de voorzitter van de hooiwagenwerkgroep, Arp Kruithof, Johan Bink die het eerste vrouwtje heeft gevonden, verder ik zelf, wordt op 11-10-2012 een zoekexcursie georganiseerd om meer exemplaren van deze soort aan te tonen.
De foto's zijn van de allereerste exemplaren van deze soort die in Nederland zijn gevonden. De bovenste twee foto's zijn van het vrouwtje. De onderste twee van een mannetje. Kenmerkend voor de soort zijn de licht gekleurde palpen, zwarte vlekken aan de onderkant en een typische rugtekening. De vrouwen van deze soort worden maximaal 7,5 mm de mannen 5,5 mm. De soort komt ook voor in Duitsland, Frankrijk en Italië.

Leiobunum religiosum ♀

Leiobunum religiosum ♂

Leiobunum religiosum ♂
Leiobunum religiosum, ♂, 16-09-2014

soortenoverzicht

omhoog

Home

Leiobunum rotundum

Deze hooiwagen zoekt zijn soortgenoten op en in het natuurgebied Het Metbroekbosch in Smeerling heb ik de soort op verschillende plaatsen gevonden. Eerst een viertal in een hopplant dicht bij elkaar, ook enkelingen op brandnetel en later op drie verschillende eikenbomen in een veel grotere groep. Het is een vreemd gezicht als je bij zo'n boom komt, zie je een hooiwagen naar de achterkant van de stam rennen. Je loopt ook om de stam en ziet dan een hele groep hooiwagens voor je uit rennen. Dit wegrennen zie je soms ook bij Platybunus pinetorum maar dan is er maar één exemplaar dat wegrent en deze springt van de boom als je te snel nadert, dit afspringen heb ik bij rotundum niet gezien.
Leiobunum rotundum heeft erg lange poten en heeft een maximale lichaamslengte voor de vrouwen van 5.9mm, voor de mannen 3.6mm. Heel opvallend en een soortkenmerk is de zwarte oogheuvel met lichtere streep in het midden. De mannen zijn roodachtig zonder tekening de vrouwen hebben een zwarte rechthoek op de rug en een zwarte driehoek voor de ogen.

Leiobunum rotundum ♂

Leiobunum rotundum ♀

Leiobunum rotundum stel

Leiobunum rotundum juveniel

soortenoverzicht

omhoog

Home

Reuzenhooiwagen, Leiobunum spec.A

Deze soort hooiwagen komt sinds ongeveer het jaar 2000 in Nederland voor en het is nu wel duidelijk dat het een nieuwe soort voor de wetenschap betreft. Het is een heel grote soort met zeer lange poten, tot 90 mm en een maximale lichaamslengte van de vrouwen van 6,4 mm, van de mannen 4,9 mm. Deze soort vormt soms hele verzamelingen van hooiwagens zodat er een grote zwarte vlek op een muur ontstaan van soms wel honderden dieren.
Het dier is veel geobserveerd door Hay Wijnhoven zie (in het Engels): Wijnhoven, H. (2011) Notes on the biology of the unidentified invasive harvestman Leiobunum sp. (Arachnida: Opiliones). Arachnologische Mitteilungen, Vol.41, pp.17-30.

Leiobunum spec A juveniel

Leiobunum spec A ♀

Leiobunum spec A ♀ met legbuis

Leiobunum spec A ♂

soortenoverzicht

omhoog

Home

Nelima doriae

Nelima doriae is in Nederland van slechts één plaats bekend. Hij is voor het eerst gevonden door Hay Wijnhoven in Kessel, provincie Limburg in 2006. (Wijnhoven, 2007) Aangenomen wordt dat deze soort door de mens is verspreid. Vrouwtjes worden tot 6 mm, mannetjes tot 3,8 mm lang. De soort is zeer zeldzaam, van oorsprong komen ze voor in het Middellandse-Zeegebied. Het is een moeilijk van Nelima sempronii te onderscheiden soort, je moet op kleine details letten als je het dier van een foto wilt herkennen. Er zit verschil in de oogheuvel, bij doriae is er een zwarte band om het oog en is de voorkant van de heuvel donkerder bruin, bovenop licht van kleur. Het duidelijkste verschil zit in de vrouwtjes, die zijn donkerder van kleur dan de semproni vrouwen.

Nelima doriae, ♂

Nelima doriae, ♀

Nelima doriae, juveniel

Nelima doriae

soortenoverzicht

omhoog

Home

Nelima gothica

Nelima gothica leeft in de buurt van de kust of bij stromend water. Het is een bodem soort die tussen de planten zit of onder stenen en hout. De vrouwtjes worden tot 4,7 mm, mannetjes tot 3,5 mm lang. De soort is zeer zeldzaam. Het exemplaar van de foto is gevonden door Johan Bink.

Nelima gothica

soortenoverzicht

omhoog

Home

Nelima sempronii

Nelima sempronii is een vrij eenvoudig bruin gekleurde hooiwagen. De soort is zeldzaam, deze twee zijn gefotografeerd in de Ooijpolder bij Nijmegen. (Met dank aan Hay Wijnhoven) Voor de oogheuvel zit een opvallende lichte streep. De uiteinden van de palpen zijn naar binnen gebogen. Achter op het lichaam bevinden zich lichte strepen en over het gehele lichaam zijn lichte stippen te zien.

Nelima sempronii, ♂

Nelima sempronii, ♀

soortenoverzicht

omhoog

Home

literatuur:

Martin, O.Y. & Goodacre, S.L. 2009. Widespread infections by the bacterial endosymbiont Cardinium in arachnids — 2009. The Journal of Arachnology 37:106-108
Noordijk, J. & Bink, J. 2014. Leiobunum religiosum (Opiliones:Sclerosomatidae), een nieuwe hooiwagensoort voor de Nederlandse fauna. — Entomologische Berichten, 74(4). 2014: 21-27.
Wijnhoven, H. 2007 de hooiwagen Nelima doriae nieuw voor nederland (arachnida: opiliones). — Nederlandse Faunistische Mededelingen 26: 69-75.
Wijnhoven, H. (2011) Notes on the biology of the unidentified invasive harvestman Leiobunum sp. (Arachnida: Opiliones). Arachnologische Mitteilungen, Vol.41, pp.17-30.