Klasse COLLEMBOLA Lubbock, 1870
Bolvormige Springstaarten
Veel foto's.
Je kunt alle soorten langs gaan, maar je kunt ook een keus maken uit het: soortenoverzicht
Dicyrtoma fusca
Megalothorax minimus Willem, 1900
Megalothorax minimus
Megalothorax minimus, juveniel
Megalothorax minimus wordt ongeveer 0,25mm. Omdat het dier zo klein is en dus ook erg klein op de foto staat, heb ik een collage van de foto's gemaakt. Op de bovenste het volwassen dier daaronder een jong exemplaar. Duidelijk is de darminhoud zichtbaar, wat wijst op een nog niet volwassen dier. Ondanks de afmetingen van het dier, zie je direct dat het een springstaart moet zijn. Deze soort springstaart is niet in het bezit van ogen.
Pygmarrhopalites bifidus (Stach, J, 1945)
Deze dieren hebben geen ogen, er zitten slechts kleine rode vlekjes. Normaal gesproken leven de dieren in grotten. Tijdens een van onze zoektochten vindt Peter Wieringa dit dier op een stukje rottend hout in een bos in de buurt van Ommen. De soortnaam is niet helemaal zeker, dus onder voorbehoud.
Pygmarrhopalites bifidus
Pygmarrhopalites bifidus
Bourletiella arvalis (Fitch, 1863)
Er komen in Nederland drie soorten Bourletiella voor die veel op elkaar lijken. Bourletiella arvalis is geel van kleur en heeft drie donkere vlekken op de zijkant. Bourletiella hortensis is meestal erg donker van kleur en heeft op de zijkant een blekere "S". Bourletiella viridescens is geel of groen en heeft drie donkere vlekken en een bleke "S".
Bourletiella arvalis
Bourletiella arvalis
Bourletiella hortensis (Fitch, 1863)
Bourletiella hortensis is een zeer donker gekleurde springstaart met vele korte haren. De korte haren zijn een kenmerk voor deze hele familie. De kop is tussen de ogen rood bruin, verder heeft het dier een vrijwel egale kleur, alleen een blekere "S" op de zijkant van het lichaam.
Bourletiella hortensis
Bourletiella hortensis
Bourletiella hortensis
Bourletiella viridescens Stach, 1920
Bourletiella viridescens is niet altijd groen zoals je bij deze naam zou verwachten. Dieren die ik van deze soort heb gevonden zijn geel met grijze vlekken op het lichaam en voor op de kop, de antennes zijn ook donker. Verder hebben ze drie donkere vlekken en een lichtere "S" op de zijkant van het lichaam.
Bourletiella viridescens
Bourletiella viridescens, juveniel
Cassagnaudiella pruinosa (Tullberg, 1871)
Op het Kootwijkerzand op de Veluwe zit bovenop een klein stuk dode tak een heel klein springstaartje, minder dan een mm lang. Het blijkt een mannetje Cassagnaudiella pruinosa te zijn, (met dank aan Frans Janssens). De soort is bekend uit Scandinavië, Duitsland en Portugal, in Nederland is hij 1975 voor het laatst gezien. Het terrein waar ik hem heb gevonden is een zandverstuiving met hier en daar wat dunne begroeiing van grassen. Tussen dat gras lag het kleine stuk tak waar hij bovenop zat. Deze soort heeft veel meer tekening op het lichaam dan de twee voorgaande soorten die vrij egaal zijn gekleurd. Later vind ik er ook een op een spaarzaam begroeid gebied achter de duinen bij Meijendel.
Cassagnaudiella pruinosa ♂
Cassagnaudiella pruinosa ♂
Cassagnaudiella pruinosa ♂
Cassagnaudiella pruinosa ♂
Cassagnaudiella pruinosa
Deuterosminthurus bicinctus (Koch, 1840)
Er komen drie soorten Deuterosminthurus in Nederland voor, Deuterosminthurus bicinctus is het makkelijkst te onderscheiden, als het de vorm is met twee donkere vlekken op de rug. Moelijker wordt het als je geheel gele dieren ziet, dat kan een gele vorm van D. bicinctus zijn, maar ook D. pallipes of een vrouw D. sulphureus. De mannen van D. sulphureus zijn aan de kleur tekening te herkennen en de D. pallipes komt ook voor in een bruin/paarse kleur en is dan duidelijk herkenbaar.
Deuterosminthurus bicinctus
Deuterosminthurus bicinctus
Deuterosminthurus bicinctus
Deuterosminthurus bicinctus
Deuterosminthurus pallipes (Reuter, 1876)
Als ik een pas gemaakte foto van een kever op de computer zet, zie ik onscherp twee springstaartjes ernaast staan. De foto is in mijn tuin gemaakt, dus terug en kijken of ik die springstaart kan vinden. Het zijn zeer kleine springstaartjes, minder dan 1 mm lang, die ik wel had zien lopen maar voor mijten had gehouden. De dieren lopen over de bladeren van de planten. Het lukt om er een aantal foto's van te maken. Ze hebben een lang lichaam en ik denk dat het Deuterosminthurus pallipes is, wat Frans ook bevestigd, deze gele vorm wordt "repandus" genoemd. De nominale vorm is donker paars, zie de onderste foto. Alweer een soort uit eigen tuin. Het lijkt of er van de springstaarten een onuitputtelijke hoeveelheid soorten in de tuin voorkomt.
Deuterosminthurus pallipes forma repandus
Deuterosminthurus pallipes forma repandus
Deuterosminthurus pallipes forma repandus
Deuterosminthurus pallipes
Fasciosminthurus quinquefasciatus (Krausbauer, 1898)
Meestal vind ik de springstaartjes op vochtige plaatsen onder takken, stenen en schors. Er zijn echter soorten die in de volle zon op droge stukjes hout zitten. Deze soort Fasciosminthurus quinquefasciatus is er zo een. Op een zeer droog stuk zandgrond naast een spoor station in Limburg is de enige vindplaats in Nederland. De soort werd vorig jaar (2013) bij toeval ontdekt door André den Ouden, hij maakte een foto van een sprinkhaan en voor de poot hiervan zat een gestreept klein beestje. Hij vroeg op de site van waarneming.nl wat voor soort dit was. Ik herkende daar ogenblikkelijk deze springstaart in. Het was de eerste waarneming in Nederland van deze soort. Ongeveer een week later ben ik op die plaats gaan zoeken, maar zonder resultaat. Vandaag, 24-06-2014, heb ik meer geluk, ik vind er vijf exemplaren, waarvan er twee goed meewerken aan het fotograferen. Het is een zeer klein dier, zodat hij ondanks zijn opvallende tekening niet snel wordt opgemerkt.
Fasciosminthurus quinquefasciatus
Fasciosminthurus quinquefasciatus
Fasciosminthurus quinquefasciatus
Fasciosminthurus quinquefasciatus
Heterosminthurus claviger (Gisin, 1958)
Een mooi gestreepte springstaart is Heterosminthurus claviger, gevonden op de heide in de buurt van Schoonloo in Drenthe in oktober. Op dezelfde plaats heb ik wel meer bijzondere springstaarten gevonden, ik weet niet wat hiervan de oorzaak is, maar het is voor mij een reden om hier vaak te gaan zoeken. De mannen hebben veel langere antennes dan de vrouwtjes en zijn ook veel vlugger.
Heterosminthurus claviger ♀
Heterosminthurus claviger ♀
Heterosminthurus claviger ♀
Heterosminthurus claviger ♂
Heterosminthurus claviger ♂
Heterosminthurus insignis (Reuter, 1876)
In de zon lijkt het of er witte vlekken rond de oogvelden zijn en ook op de flitsfoto's die ik er van maak zijn op het kleine scherm van het toestel witte vlekken zichtbaar. Thuis op de computer blijken het reflecties van de flits te zijn, het dier heeft dus een spiegelgladde kop. Het lichaam daarentegen is dof en vertoont geen reflectie. Deze soort heb ik alleen in de buurt van water gevonden.
Heterosminthurus insignis ♀
Heterosminthurus insignis ♀
Heterosminthurus insignis ♂
Heterosminthurus insignis ♂
Heterosminthurus novemlineatus (Tullberg, 1871)
Een soort waarvan ik slechts één enkele vindplaats in Nederland ken. Samen met twee vrienden zijn we er wezen zoeken en met resultaat, een aantal individuen werd door ons gevonden. Het zijn mooi gesteepte dieren die je met geen andere soort kunt verwisselen.
Heterosminthurus novemlineatus
Heterosminthurus novemlineatus
Heterosminthurus novemlineatus juveniel
Calvatomina nr. superba
Deze springstaart is vrij klein en zou wel eens vrij algemeen kunnen zijn. Na enkele jaren van maar enkele waarnemingen in Nederland zie ik hem nu ook al regelmatig bij mij in de tuin. Ook in België wordt hij waargenomen. De soort wordt voorlopig aangegeven als Calvatomina nr. superba wat betekend dat hij lijkt op Calvatomina superba. In Engeland wordt hij vrij veel gevonden maar daar zijn ook meer mensen die fanatiek naar springstaarten zoeken. Het wachten is nu dat de soort echt wordt beschreven en er een naam aan wordt toegekend. Je herkent hem aan de donkere ocellen op een lichte achtergrond en het van vlekken en strepen voorziene lichaam.
Calvatomina nr. superba
Calvatomina nr. superba
Calvatomina nr. superba
Calvatomina nr. superba
Dicyrtoma dorsosignata Stach, 1924
Al weer een nieuwe springstaart in Nederland, van verschillende vindplaatsen. Deze soort was tot nu toe bekend uit Zuid-Europa. De foto's zijn gemaakt op een helemaal zwarte oude grafsteen. Het is de enige soort die ik erop aantref. De kleurvariatie bij deze soort is bijzonder groot.
Dicyrtoma dorsosignata
Dicyrtoma dorsosignata
Dicyrtoma dorsosignata
Dicyrtoma fusca (Lubbock, 1873)
Enkele foto's van Dicyrtoma fusca waarop de kenmerken
van deze soort duidelijk uitkomen;
Het lichaam is bijna geheel rood/bruin.
Bij sommige dieren komt een zwarte streep voor op de rug, vaak zitten er meerdere kleurvariaties van
rood en bruin op het dier.
Dicyrtoma fusca
Dicyrtoma fusca
Dicyrtoma fusca var.1
Dicyrtoma fusca var.1
Dicyrtoma fusca, albino, missing black 28-12-2015
Dicyrtoma fusca, albino, 25-10-2022
Dicyrtoma fusca forma albella
Dicyrtoma fusca
Soms hebben de dieren een iets andere kleur, zoals deze die witte sokken heeft en een wit gedeelte aan de kop. De oorzaak van deze witte uiteinden is dat het dier gaat vervellen. Op de witte plaatsen is de nieuwe huid al losgelaten van de oude huid.
Dicyrtoma fusca
Dicyrtoma fusca, net verveld
Dicyrtoma fusca, juveniel
Een opmerkelijke vorm van Dicyrtoma fusca is de variant rufescens, genaamd naar de eerste veronderstelling dat het Calvatomina rufescens zou zijn, zoals hij vijf jaar werd genoemd. Nu is het duidelijk dat het een kleurvariant van Dicyrtoma fusca betreft. Bij deze variant zijn de ocellen niet geplaatst op een donkere achtergrond maar op een lichte, gele achtergrond.
Dicyrtoma fusca var. rufescens
Dicyrtoma fusca var. rufescens
Soms zijn de verschillen tussen de soorten springstaarten miniem, soms zijn er grote verschillen tussen de individuen en is het toch dezelfde soort, of toch niet? Bij de oever van de Waal in de Ooijpolder bij Nijmegen zie ik dat Arp Kruithof een rotsspringer fotografeert met een springstaartje ernaast. Ik ben gelijk enthousiast want ik denk het dier als een nieuwe soort voor mij te herkennen. Hay Wijnhoven weet gelukkig nog een paar te vinden waar ik foto's van kan maken. Frans Janssens determineert hem als Dicyrtoma fusca var.2 een vorm die twee keer eerder is vermeld in 2006 en 2010 uit Tsjechië.
Dicyrtoma fusca var.2
Dicyrtoma fusca var.2
Dicyrtoma fusca var.2
Dicyrtomina minuta (O. Fabricius, 1783)
Eindelijk heb ik een overtuigend exemplaar gevonden van Dicyrtomina minuta. Dit dier is echt geel, zonder tekeningen op de rug die ook bij de andere soorten Dicyrtomina voorkomen. Het dier heb ik gevonden in een natuurterrein bij Woudbloem in Groningen op 23-12-2011.
Dicyrtomina minuta
Dicyrtomina minuta
Dicyrtomina minuta
Het is nogal moeilijk om jonge dieren van de soorten ornata en saundersi te onderscheiden van minuta, daarom ook even twee foto's van lichte exemplaren van de twee andere soorten.
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina saundersi
Dicyrtomina ornata (Nicolet, 1842)
Een echte wintersoort is Dicyrtomina ornata. Je ziet de dieren vanaf oktober tot mei. Hoewel aangegeven als schaars heb ik een heel andere indruk. In het winterhalfjaar zijn het welhaast de meest voorkomende dieren. Op dit moment, 29-11-2013, springen van elk afgevallen boomblad dat je oppakt een aantal dieren van deze soort weg. Ze komen voor samen met de Dicyrtomina saundersi, ook een soort van dezelfde wintertijd en Dicyrtoma fusca, waarvan de laatste niet zo massaal aanwezig is, van D. saundersi heb ik de indruk dat ik die meer in het bos zie. D. ornata is erg variabel van kleur, wat vervelend is omdat het verschil met D. saundersi soms erg onduidelijk is. De beste kenmerken zijn de zwarte vlek achterop en de antennen die maar één kleur hebben. Het grote kruis op de rug is ook een kenmerk. Zowel heel lichte als heel donkere exemplaren van deze soort komen voor.
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina ornata
Dicyrtomina saundersi (Lubbock, 1862)
Dicyrtomina saundersi is één van de soorten die in het najaar in werkelijk onvoorstelbare aantallen voorkomt hier in de omgeving (tuin, bos). Samen met Dicyrtomina ornata zijn ze bij gunstig weer werkelijk overal. Deze twee soorten waren de oorzaak dat ik me begon te interesseren voor springstaarten. Nog steeds vind ik ze geweldig mooi van kleur en tekening. In het begin had ik grote moeite om ze van elkaar te onderscheiden, vooral als ze nog niet geheel waren volgroeid. Tegenwoordig vergis ik me er bijna niet meer in en herken ik ze zelfs zonder loep aan hun algemene voorkomen en kleur. Groot verschil is de zwarte vlek achterop het lijf. Bij saundersi een balk met meerdere dwarsbalken, bij ornata een min of meer rechthoekige onregelmatige vlek. Is dit niet te zien dan kijk je naar de antennes. Bij saundersi is er altijd een plotselinge kleuromslag van het eind segment naar het volgende segment. De tekening achter de kop op de rug is ook zeer kenmerkend.
Dicyrtomina saundersi
Dicyrtomina saundersi
Dicyrtomina saundersi
Dicyrtomina saundersi
Dicyrtomina saundersi
Gisinianus flammeolus (Gisin, 1957)
In de veronderstelling dat ik foto's had gemaakt van Sminthurinus aureus, zet ik een foto op Flickr.com waar Frans Janssens erop wijst dat bij deze springstaart het 5de achtelijfssegment niet vergroeid is met het grote achterlijf. Daarom komt eigenlijk alleen Gisinianus flammeolus in aanmerking, een zeldzame soort maar het kan zijn dat deze soort vaak niet wordt herkend. Dit is in ieder geval de eerste waarneming in Nederland, gedaan op 3 februari 2015.
Gisinianus flammeolus
Gisinianus flammeolus
Katianna schotti (Womersley, 1933)
18-11-2015. Tijdens het zoeken en fotograferen van Calvatomina nr. superba maak ik een aantal foto's en als ik het dier kwijt ben kijk ik op het fototoestel en zie dat er een geheel andere diersoort op staat. Meteen herken ik een Katianna, van deze soorten heb ik veel foto's gezien van dieren uit Engeland en heb al een hele tijd graag zo'n leuke springstaart willen fotograferen. In de tuin van een vriend van mij had ik hem echt niet verwacht. Nadat ik hem heb opgezocht bij collembola.org blijkt het de eerste waarneming in Nederland en zelfs van het Europese vaste land te zijn. Op 18-12-2015 vind ik een anders gekleurde springstaart die er veel op lijkt. Deze keer op een plaats in een bos waar veel buitenlandse coniferen zijn aangeplant. Na overleg met Frans Janssens blijkt het een vrouwtje van deze soort te zijn. Er komt dus dimorfisme voor in deze soort, man en vrouw zijn anders gekleurd. Het is van oorsprong een soort van het zuidelijk halfrond, die met planten is meegekomen. In Engeland werd de soort al enkele jaren geleden voor het eerst aangetroffen in een hortus, Sheffield Botanic gardens.
Katianna schotti ♂
Katianna schotti ♂
Katianna schotti ♀
Katianna schotti ♀
Sminthurinus aureus (Lubbock, 1862)
Onder oud boomschors en op afgevallen natte, bealgde takken zie je vaak erg kleine bolle springstaartjes. Ze zijn geel bruin van kleur, soms bijna zwart en ook als het een paar graden vriest en je verder geen springstaarten tegenkomt zie je deze nog wel. De kleur van dit dier is zo variabel dat er vroeger namen aan de verschillende vormen zijn gegeven, zoals de onder getoonde forma ochropus. Ze worden tot 1mm lang.
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus f. ochropus
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus
Sminthurinus aureus f. reticulatus
Sminthurinus domesticus (Gisin, 1963)
Volgens de University of Roehampton London is de oorsprong van deze soort niet duidelijk, hij wordt in Engeland gevonden in kassen en niet gewoon buiten. Men neemt aan dat hij met planten is meegekomen, maar weet niet waar vandaan. Het dier is te herkennen aan de gekleurde vlekken tussen de ogen, de bovenste is geel/wit de onderste roodachtig. Het zijn kleine dieren, ongeveer 1 mm. Soms zitten ze bij mij in kleine aantallen onder bloempotten in de onverwarmde kas, als zaden zijn gezaaid die langzaam groeien en die erg nat worden gehouden groeit er mos en algen op de potgrond en daartussen komen ze vaak in grote aantallen voor. Er zijn verschillende kleurvormen, de jonge dieren zijn groenig of bruin en soms ook een opvallend donker geel gekleurde vorm met rode ogen, een albino vorm.
Sminthurinus domesticus
Sminthurinus domesticus
Sminthurinus domesticus
Sminthurinus domesticus, juveniel
Sminthurinus domesticus
Sminthurinus domesticus
Sminthurinus domesticus f. apigmentata
Sminthurinus domesticus f. apigmentata
Sminthurinus elegans (Fitch, 1863)
In de eigen tuin zit onder een dood eikenblad een zeer klein springstaartje met twee donker bruine strepen langs de zijkanten en een niet helemaal doorlopende streep over de rug. Achter de middenstreep zit een dwarsstreep die de naastliggende zijstrepen verbindt. Deze soort wordt tot 0,7 mm lang. Bij het zien van het dier denk ik meteen aan Sminthurinus elegans omdat ik het dier ken van waarnemingen uit Engeland en Duitsland en ik al heel lang erop wacht om hem eindelijk ook eens te zien. Een dag later fotografeer ik een kleurvorm in de tuin waarbij de middenstreep ontbreekt, forma ornata.
Sminthurinus elegans
Sminthurinus elegans
Sminthurinus elegans
Sminthurinus elegans
Sminthurinus elegans, erg donkere vorm
Sminthurinus lawrencei Gisin, 1963
Er werd van uitgegaan dat de zwarte Sminthurinus in Nederland de soort S. niger is, echter begin 2018 wordt ook de soort S. alpinus aangetroffen. In België eind 2017 ook S. concolor. Nu is het grote probleem dat deze drie soorten uiterlijk erg veel op elkaar lijken. Het is dus waarschijnlijk dat er in Nederland meer zwarte soorten voorkomen en een deel van de vroegere waarnemingen van S. niger zal dus van de soort S. alpinus of zelfs S. concolor zijn. Ze worden 1 mm lang.
Eind 2021 is er meer bekend over de zwarte Sminthurinus soorten. De verschillende soorten zijn zelfs van een foto te herkennen door
naar de vlekken tussen de ogen te kijken. Er zijn nu de volgende soorten bekend in Nederland:
Sminthurinus alpinus Gisin, 1953
Sminthurinus aureus (Lubbock, 1862)
Sminthurinus lawrencei Gisin, 1963
Sminthurinus niger (Lubbock, 1868)
Sminthurinus lawrencei
Sminthurinus lawrencei
Sminthurinus reticulatus Cassagnau P, 1964
Sminthurinus reticulatus lijkt erg veel op sommige vormen van Sminthurinus aureus, maar is daarvan te onderscheiden door de scherp begrensde strepen op de rug. Van deze strepen lopen de achterste twee samen door naar de achterlijfspunt. Deze soort heb ik gevonden in mijn tuin op 9-12-2015 en is de eerste waarneming in Nederland. Deze soort wordt ongeveer 1 mm lang.
Sminthurinus reticulatus
Sminthurinus reticulatus
Sminthurinus reticulatus
Sminthurinus trinotatus Axelson, 1905
Regelmatig zie ik heel erg kleine donkere springstaartjes met twee witte vlekken onder de bloempotten in en om de kas. Ze zijn klein, 0,8 mm en lastig te fotograferen omdat ik er vaak maar een enkel exemplaar zie. Het is de soort Sminthurinus trinotatus volgens Frans Janssens. Kenmerkend zijn de twee witte vlekken op het abdomen en er is een duidelijke afscheiding tussen segment vijf en zes onderling en tussen de rest van het abdomen.
Sminthurinus trinotatus
Sminthurinus trinotatus
Sminthurinus trinotatus
Sminthurinus trinotatus
Allacma fusca (Linnaeus, 1758)
Allacma fusca is een grote, glimmende soort, tot 3,5 mm lang. De kleur is variabel en sommige vormen hebben een eigen naam gekregen, maar het is allemaal dezelfde soort. Je kunt ze op veel verschillende plaatsen vinden. Als de luchtvochtigheid hoog is zie je ze op boomstammen zitten en op palen. Verder zitten ze onder stenen en op de grond liggend materiaal, eigenlijk die plaatsen waar je altijd springstaarten kunt aantreffen. In de maanden februari, maart en april zie ik ze niet, de rest van het jaar wel. Ze komen in grote aantallen voor, zijn vrij traag en makkelijk te fotograferen.
Allacma fusca
Allacma fusca
Allacma fusca
Allacma fusca forma usignata
Allacma fusca forma pustulata
Allacma fusca forma pustulata
Allacma fusca juveniel
Allacma fusca juveniel
Allacma gallica (Schaft, 1893)
Een springstaart met het uiterlijk en de afmetingen van Caprainea marginata maar dan met gele kop en ook veel minder actief is Allacma gallica.
Allacma gallica
Allacma gallica
Caprainea marginata (Schaft, 1893)
Een zeer active springstaart heb ik in Bulgarije gefotografeerd, hij lijkt op Allacma fusca maar die is groter, uitgesproken traag en heeft ook veel kortere antennes.
Caprainea marginata forma cinerea
Caprainea marginata forma cinerea
Lipothrix lubbocki (Tullberg, 1872)
Lipothrix lubbocki wordt tot 2 mm lang, lijkt kort en stevig en beweegt bijna altijd vrij traag. Door de ruige stekelharen op de kop kun je hem verwarren met Allacma fusca, maar die is groter, tot 3,5 mm en glimt veel meer. De soort staat te boek als zeldzaam, maar ik kom hem door het hele land regelmatig tegen. Het is een niet opvallend dier dat meestal onder dood hout zit of tussen mos.
Lipothrix lubbocki
Lipothrix lubbocki
Lipothrix lubbocki, juveniel
Sminthurus leucomelanus Nayrolles, P, 1995
Niet alle soorten springstaarten vind je onder hout en stenen, enkele soorten leven op de bladeren van planten en Sminthurus leucomelanus is er een van. Dit dier leeft op de zeer droge kleine grassen op heidevelden. Hierdoor had ik grote moeite het dier te vinden, pas na drie keer zoeken op een terrein van waar hij werd gemeld leverde het gewenste resultaat, eindelijk foto's van deze soort.
Sminthurus leucomelanus
Sminthurus leucomelanus
Sminthurus leucomelanus
Sminthurus leucomelanus
Sminthurus nigromaculatus Tullberg, 1871
Op een stuk heide vind ik een springstaart waarover de meningen verdeeld zijn.
Op www.collembola.org staat hij als synoniem voor de ondersoort van S. viridis annulatus Folsom, 1899
Syn.: Smynthurus(sic) viridis ssp. nigromaculata Tullberg, 1871
De EIS-werkgroep Bodemfauna in Nederland beschouwt het als een goede soort, Sminthurus nigromaculatus,
met als motivatie dat de twee soorten nooit gezamenlijk voorkomen, S. viridis op rijkere, meer verstoorde locaties
zijn te vinden (bemeste weiden), terwijl S. nigromaculatus meer op voedselarme, minder verstoorde locaties voorkomt
(heide-terreinen). In de tabel van Bretfeld en van Fjellberg worden beide als aparte soorten opgevoerd.
Het verschil zit in het aantal zwarte stippen op het achterste puntje van het lichaam, volgens Frans Janssens:
Een kort overzichtje (spots dorsaal op klein abdomen = abd.5+6):
geen spots : Sminthurus viridis infuscatus
1 spot : Sminthurus viridis viridis (= forma principalis)
2 spots: Sminthurus viridis cinereoviridis
3 spots : Sminthurus viridis nigromaculatus (= ecovariant van relatief koude incubatie periode)
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis Linnaeus, 1758
14-05-2010 Het aantal soorten springstaarten in de tuin is veel groter dan ik ooit had verwacht. Op één van de dia's uit 2007 staat ergens een onduidelijke groene ronde springstaart waarvan ik dacht dat het een Sminthurus viridis zou kunnen zijn. Bij het omgraven van een deel van de tuin, zag ik een springstaart springen met een groenige kleur en jawel dat was hem. Veel meer exemplaren van deze soort kwamen in een cementkuip vol water terecht in augustus, september en oktober 2010. Ze zijn dus niet zeldzaam in mijn tuin. Deze soort brengt soms schade toe aan aangeplante landbouw gewassen zoals luzerne. Hij is in Australië per ongeluk ingevoerd en is daar soms een plaag.
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurus viridis
Sminthurides aquaticus (Bourlet, 1842)
Een heel klein rond springstaartje is Sminthurides aquaticus. Deze springstaart tref ik aan op drijvende bladeren op de zwemvijver. Eigenlijk ben ik bezig om opnames te maken van de nu veel voorkomende Isotomurus soorten, als hij ineens voor de lens verschijnt. Hier een foto waar hij samen met Isotomurus palustris op staat zodat je de grootte kunt vergelijken.
Sminthurides aquaticus en I.palustris
Sminthurides aquaticus
Sminthurides aquaticus, rechts het mannetje
Nog enkele opnamen van Sminthurides aquaticus, die na even zoeken bepaald niet zeldzaam blijken, ze zitten op heel veel stenen aan de rand van de zwemvijver. Ze zijn wel erg klein en dat is waarschijnlijk de reden dat ik ze nooit eerder heb gezien. De mannetjes gaan voor de vrouwtjes staan en pakken ze met de voelsprieten vast. Als ze een poos zo hebben rondgelopen zet het mannetje een spermapakket af dat door het vrouwtje wordt opgenomen. De mannetjes staan ook vaak tegenover elkaar. De reden heb ik nog niet kunnen vinden, maar ik kan me voorstellen dat het een soort rivalen gevecht is. Op de foto zie je het kleine mannetje met zijn kurkentrekker vormige voelsprieten.
Sminthurides aquaticus vrouw draagt man
Sminthurides aquaticus vrouw draagt man
Sminthurides aquaticus vrouw draagt man
Sminthurides aquaticus vrouw draagt man
Sminthurides aquaticus
Sminthurides aquaticus
Van deze springstaart bestaan ook nog enkele kleurvormen, waarvan ik er één aantref op de vijver achter mijn huis. Deze vorm wordt Sminthurides aquaticus var. levanderi genoemd. Kenmerkend zijn de zwarte sokjes en de donkere band tussen de ogen.
Sminthurides aquaticus var. levanderi
Sminthurides cruciatus (Axelson, 1905)
Op 28 september 2017 vind ik in Zuid-Limburg een springstaartje die ik niet ken. Na zoeken op de site Collembola.org denk ik dat het
Sminthurides cruciatus is, wat later door Frans Janssens wordt bevestigd. Het blijkt
de eerste waarneming in Nederland te zijn. Op een klein gedeelte van de oever van een grote vijver
naast de Maas, zitten grote aantallen op de natte klei, dus vlak bij het water.
Jonge dieren zijn erg licht van kleur, oudere erg donker, de varatie in kleur en tekening is enorm. Volwassen dieren zijn ongeveer 0,6 mm lang.
Er is iets vreemds met deze soort, het baltsgedrag zie je alleen bij de kleinere dieren. De grote vrouwen zie je niet bezig met mannetjes.
Het gedrag van de grote dieren is ook geheel anders dan van de kleine, de grote springen veel eerder weg dan de kleine. Mijn eerste indruk
was dat het twee verschillende soorten waren, maar bij het bekijken van de foto's op de PC zie je dat het dezelfde soort is.
Sminthurides cruciatus
Sminthurides cruciatus
Sminthurides cruciatus
Sminthurides cruciatus
Sminthurides cruciatus, ♂
Sminthurides cruciatus
Sminthurides malmgreni (Tullberg, 1876)
Een klein, kleurig springstaartje is Sminthurides malmgreni. Dit dier vond ik voor het eerst op de vijver bij mij in de tuin, de laatste tijd zie ik hem vaker bij een drooggevallen beekje. Je vindt ze altijd bij het water, vaak op stokjes die half in het water liggen. Vrouwtjes zijn ongeveer 0,6 mm lang, mannetjes zijn half zo lang en hebben dezelfde soort voelsprieten als de vorige soort.
Sminthurides malmgreni, ♀
Sminthurides malmgreni, ♂
Sminthurides parvulus (Krausbauer, 1898)
Aan de kant van een vennetje in een bos bij Noord Sleen vind ik een klein springstaartje die het meest lijkt op Sminthurides schoetti, alleen de tekening op de rug ontbreekt. Het blijkt Sminthurides parvulus. Dit is de eerste waarneming in Nederland, gedaan op 25 augustus 2016.. Hij behoort tot de echt kleine springstaarten. Het dier op de foto is een vrouwtje, mannetjes hebben gedraaide antennes.
Sminthurides parvulus
Sminthurides parvulus
Sminthurides parvulus
Sminthurides penicillifer
In 2014 ontdek ik deze soort in Duitsland, ongeveer 15 km over de grens bij Zwartemeer. In 2017 vind ik hem aan de oever van een grote vijver langs de Maas in Zuid-Limburg. De vrouwtjes hebben een lichte rand langs het lichaam, die soms blauw oplicht in de zon.
Sminthurides penicillifer, paringsritueel
Sminthurides penicillifer
Sminthurides penicillifer
Sminthurides schoetti Axelson, 1903
Nog kleiner dan Stenacidia violacea is Sminthurides schoetti, hier worden de mannetjes 0.3 mm de vrouwtjes 0.5 mm lang. Ze lijken erg op elkaar, de verschillen zitten in het vierde antennelid dat uit vier stukjes bestaat bij het vrouwtjes S. schoetti maar je begrijpt dat dit alleen zichtbaar wordt bij een enorme vergroting. Een ander probleem is dat ze vaak door elkaar voorkomen. Wel is S. schoetti voorzien van een lichte rugstreep met dwarsbalkjes. De lichte streep heeft S. violacea soms ook, maar de dwars streepjes ontbreken.
Sminthurides schoetti ♂
Sminthurides schoetti ♀
Sminthurides schoetti, balts
Sminthurides schoetti, balts
Sphaeridia pumilis (Krausbauer, 1898)
De dieren van deze familie zijn klein, bij de soort Sphaeridia pumilis
worden de vrouwtjes maximaal 0,5 mm de
mannetjes 0,25 mm lang. Bij de vrouwtjes komt vaak op de rug achter de kop een kenmerkende
tekening voor, die je ook ziet bij de hier afgebeelde roodachtige exemplaren, een soort rondje achter de kop.
De kleur van de soort is variabel.
De mannetjes hebben een soort kurketrekker antenne, hiermee kunnen ze de antenne van het
vrouwtje vasthouden tijdens de balts. Deze soort heeft een echte paring wat bij de meeste springstaart soorten niet voorkomt.
Helemaal onderaan een foto van twee parende dieren.
Sphaeridia pumilis, ♀♀
Sphaeridia pumilis, ♀♀
Sphaeridia pumilis, ♂
Sphaeridia pumilis, paring
Stenacidia violacea (Reuter, 1881)
Stenacidia violacea is een kleine springstaart, vrouwtjes worden 0,7 mm mannetjes 0,5 mm. De dieren van de foto's heb ik op een heideterrein gevonden onder een losse tak op de grond. Mannen zijn opvallend door het doos vormige achterlijf met een paar banen grote setae (haren) achterop en heel veel lange setae aan de poten. De antennes van de mannen zijn, zoals alle soorten van deze groep, omgevormd tot grijporganen om het vrouwtje vast te kunnen houden bij de balts.
Stenacidia violacea, ♂
Stenacidia violacea, ♀♀
Stenacidia violacea, balts
Stenacidia violacea, balts
Soortenoverzicht:
- Orde: NEELIPLEONA Massoud, 1971
- Familie: Neelidae Folsom, 1896
- Megalothorax minimus Willem, 1900
- Orde: SYMPHYPLEONA Börner, 1901
- Familie: Arrhopalitidae Stach, 1956
- Pygmarrhopalites bifidus (Stach, J, 1945)
- Familie: Bourletiellidae Börner, 1913
- Bourletiella arvalis (Fitch, 1863)
- Bourletiella hortensis (Fitch, 1863)
- Bourletiella viridescens Stach, 1920
- Cassagnaudiella pruinosa (Tullberg, 1871)
- Deuterosminthurus bicinctus (Koch, 1840)
- Deuterosminthurus pallipes (Bourlet, 1843)
- Fasciosminthurus quinquefasciatus (Krausbauer, 1898)
- Heterosminthurus claviger (Gisin, 1958)
- Heterosminthurus insignis (Reuter, 1876)
- Heterosminthurus novemlineatus (Tullberg, 1871)
- Familie: Dicyrtomidae Börner, 1906
- Calvatomina nr. superba
- Dicyrtoma dorsosignata Stach, 1924
- Dicyrtoma fusca (Lubbock, 1873)
- Dicyrtomina minuta (O. Fabricius, 1783)
- Dicyrtomina ornata (Nicolet, 1842)
- Dicyrtomina saundersi (Lubbock, 1862)
- Familie: Katiannidae Börner, 1913
- Gisinianus flammeolus (Gisin, 1957)
- Katianna schotti (Womersley, 1933)
- Sminthurinus alpinus Gisin, 1953
- Sminthurinus aureus (Lubbock, 1862)
- Sminthurinus concolor (Meinert, 1896) Stach, 1956
- Sminthurinus domesticus (Gisin, 1963)
- Sminthurinus elegans (Fitch, 1863)
- Sminthurinus lawrencei Gisin, 1963
- Sminthurinus reticulatus Cassagnau P, 1964
- Sminthurinus trinotatus Axelson, 1905
- Familie: Sminthuridae Börner, 1913
- Allacma fusca (Linnaeus, 1758)
- Allacma gallica (Carl, 1899)
- Caprainea marginata (Schaft, 1893)
- Lipothrix lubbocki (Tullberg, 1872)
- Sminthurus leucomelanus Nayrolles, P, 1995
- Sminthurus nigromaculatus Tullberg, 1871
- Sminthurus viridis Linnaeus, 1758
- Familie: Sminthurididae Börner, 1906
- Sminthurides aquaticus (Bourlet, 1842)
- Sminthurides cruciatus (Axelson, 1905)
- Sminthurides malmgreni (Tullberg, 1876)
- Sminthurides parvulus (Krausbauer, 1898)
- Sminthurides penicillifer (Schäffer, 1896)
- Sminthurides schoetti Axelson, 1903
- Sphaeridia pumilis (Krausbauer, 1898)
- Stenacidia violacea (Reuter, 1881)
Je kunt proberen je foto's van springstaarten op naam te brengen met de fotosleutel,
click daarvoor op de foto hieronder, of hier op
sleutel springstaarten
Bedankt
Voor de determinatie via Flickr dank aan Frans Janssens
Voor de determinatie via forum.waarneming.nl dank aan Matty Berg
Links
Een zeer goede website opgezet door Frans Janssens (Engels) met informatie over: collembola.
Nog een zeer goede website van de University of Roehampton met informatie over: de collembola.
Informatie (Nederlands) door Matty Berg staat als PDF op de website van Naturalis.nl over
de familie Orchesella
de familie bilobella en neanura.